nieuws
11 april 2024
Pentekening gerestaureerd | Vogelvlucht van Sparrendaal
In één van de kamers van de buitenplaats Sparrendaal in Driebergen hangt een bijzondere achttiende-eeuwse ingekleurde pentekening. Het werk, bestaande uit een groot middenpaneel met een vogelvluchtweergave van de tuinen en de buitenplaats met daaromheen achttien kleine tekeningen met detailopnames, is de oudste bekende afbeelding van Sparrendaal.
De tekening is waarschijnlijk gemaakt in opdracht van Jacob van Berck en Susanna le Leu de Wilhem, die de buitenplaats in 1754 lieten bouwen. Hun wapenschilden en de naam ‘Sper en Daal’ staan met een jaartal boven de tekening.
De afbeeldingen van de buitenplaats zijn op verschillende vellen papier getekend, ingekleurd en vervolgens op linnen doek geplakt en ingelijst. Het geheel is gemaakt door de kunstenaar Abraham Verrijk en zijn zoon Dirk, een bekende landschapsschilder. Zij maakten een zogeheten ‘vogelvlucht met randprenten’, een type kunstwerk dat al sinds de zestiende eeuw bestaat, vooral van steden of landen met randprenten van bekende gebouwen. Vogelvluchtkaarten van buitenplaatsen met randprenten van tuinen zijn betrekkelijk zeldzaam. Een bekend voorbeeld hangt op kasteel Duivenvoorde in Voorschoten. Het zijn meestal unieke tekeningen. Losse vogelvluchtafbeeldingen in prent van buitenplaatsen komen wel veel voor, net als detailopnames, maar deze zijn bijna nooit verwerkt tot één groot kunstwerk. Meestal werden dit soort afbeeldingen gebundeld in boekjes.
foto Arjan Bronkhorst
De geschiedenis van de vogelvluchttekening van Sparrendaal is enigszins in nevelen gehuld. Waarschijnlijk is het werk in het verleden met het huis mee verkocht en vervolgens binnen de familie van de laatste particuliere eigenaar vererfd. Vermoedelijk heeft het tot midden negentiende eeuw ergens in de buitenplaats gehangen. Op een zeker moment is de tekening verhuisd naar het Aartsbisschoppelijk Museum in Utrecht (tegenwoordig ondergebracht bij het Catharijneconvent), waar het werk in 1956 werd ‘herontdekt’ door de kunstenaar Wim Harzing.
Harzing zette zich jarenlang in voor het behoud en herstel van Sparrendaal en heeft ervoor gezorgd dat de toenmalige eigenaresse van de tekening het werk overdroeg aan de gemeente Driebergen-Rijsenburg. In opdracht van deze gemeente is het toen in slechte staat verkerende werk in 1958 gerestaureerd door Jos L. Marchal van het Rijksarchief Utrecht. Naar opvattingen van de tijd is daarbij helaas veel opnieuw ingekleurd of overgetekend en naderhand is de tekening op hardboard geplakt. De kwaliteit is met deze restauratie erg achteruit gegaan. Veel details en verfijning van het werk van vader en zoon Verrijk zijn verdwenen, desalniettemin blijft het een bijzonder waardevolle tekening omdat het één van de weinige historische afbeeldingen van Sparrendaal is. Het is vermoedelijk de enige volledige weergave van de tuinen en de buitenplaats in de achttiende eeuw. Zichtbaar zijn onder andere cascades, volières, een sterrenbos, wandelpaden en een grote hoeveelheid dieren die destijds op de buitenplaats rond moeten hebben gelopen.
In 2000 werd Sparrendaal met een deel van de inboedel overgedragen aan Hendrick de Keyser Monumenten. Het bijzondere interieur van het huis werd vlak daarna gerestaureerd. In 2022-2024 was de vogelvluchttekening aan de beurt. Onder deskundige leiding van Francien van Daalen is de tekening voorzichtig gedemonteerd van het hardboard, schoongemaakt, hersteld, bedoekt en weer ingelijst. Vooral bijzonder is hoe mooi de kleuren van de voorheen sterk vergeelde tekening nu weer zichtbaar zijn. De unieke historische tekening is weer klaar voor de toekomst!
Deze restauratie is mogelijk dankzij de steun van Het Cultuurfonds, KF Hein Fonds, St. Boek & Wurm, Ridderschap van Utrecht en het Carel Nengerman Fonds.